Bài viết

Ghép giác mạc là một phương pháp phổ biến trong việc phục hồi thị lực cho những bệnh nhân có giác mạc bị tổn thương do bệnh lý hoặc chấn thương. Để tăng khả năng thành công của các ca ghép nội tạng, xét nghiệm HLA (Human Leukocyte Antigen) – kháng nguyên bạch cầu của người – thường được sử dụng để khớp HLA giữa người hiến và người nhận. Dù HLA đóng vai trò quan trọng trong nhiều loại ghép nội tạng khác, như ghép thận và gan, vai trò của nó trong ghép giác mạc lại có những điểm khác biệt đáng chú ý. Dưới đây là chi tiết về sự liên quan giữa HLA và phẫu thuật ghép giác mạc, cũng như khi nào xét nghiệm HLA có thể thực sự cần thiết.

HLA là gì và vai trò của xét nghiệm HLA

HLA là một tập hợp các kháng nguyên bề mặt của tế bào, giúp hệ miễn dịch nhận diện và phân biệt các tế bào “tự” của cơ thể với “không tự” – tức là các tế bào ngoại lai hoặc các mô từ cơ thể khác. Hệ thống HLA của mỗi người là duy nhất, do đó trong ghép tạng, nếu HLA của người hiến và người nhận không phù hợp, cơ thể người nhận có thể nhận diện mô ghép là ngoại lai và tạo ra phản ứng miễn dịch chống lại nó, gây ra hiện tượng thải ghép.

Trong xét nghiệm HLA, bác sĩ sẽ kiểm tra các kháng nguyên HLA lớp I (HLA-A, HLA-B) và lớp II (HLA-DR) để xác định sự phù hợp giữa người hiến và người nhận, từ đó đánh giá nguy cơ xảy ra phản ứng thải ghép.

Vai trò của HLA trong phẫu thuật ghép giác mạc

Khác với các cơ quan nội tạng như thận hoặc gan, giác mạc không có mạch máu, do đó có mức độ miễn dịch thấp hơn và khả năng xảy ra phản ứng thải ghép cũng ít hơn. Vì vậy, trong phần lớn các ca ghép giác mạc, xét nghiệm HLA không phải là yếu tố bắt buộc. Tuy nhiên, xét nghiệm HLA có thể trở nên quan trọng trong một số trường hợp đặc biệt:

• Ghép giác mạc có nguy cơ miễn dịch cao: Trong các ca ghép giác mạc có nguy cơ miễn dịch cao – như khi giác mạc của bệnh nhân đã phát triển mạch máu (do các bệnh lý nghiêm trọng hoặc chấn thương kéo dài) – hệ miễn dịch của người nhận có khả năng tiếp cận mô ghép cao hơn. Ở những bệnh nhân này, xét nghiệm HLA có thể giúp giảm nguy cơ thải ghép bằng cách khớp các kháng nguyên HLA giữa người hiến và người nhận.
• Nhứng ca ghép lặp lại: Những bệnh nhân đã từng ghép giác mạc và có tiền sử thải ghép, hoặc những bệnh nhân phải thực hiện ghép giác mạc nhiều lần, có thể có phản ứng miễn dịch mạnh hơn với mô ghép mới. Trong các trường hợp này, xét nghiệm HLA có thể giúp bác sĩ lựa chọn mô giác mạc phù hợp để hạn chế nguy cơ xảy ra phản ứng miễn dịch.
• Các trường hợp bệnh nhân nhạy cảm HLA: Một số bệnh nhân có hệ miễn dịch rất nhạy cảm với các kháng nguyên HLA không phù hợp. Trong các trường hợp này, xét nghiệm HLA giúp đánh giá khả năng xảy ra phản ứng và có thể giúp lựa chọn giác mạc từ người hiến phù hợp, giảm nguy cơ thải ghép.

Lợi ích của xét nghiệm HLA trong ghép giác mạc

• Tăng tỷ lệ thành công của ca ghép: Ở những bệnh nhân có nguy cơ cao, xét nghiệm HLA và lựa chọn giác mạc từ người hiến phù hợp về HLA có thể giảm nguy cơ thải ghép, tăng tỷ lệ thành công và kéo dài thời gian tồn tại của giác mạc ghép.
• Giảm nguy cơ cần ghép lại: Khi giảm được nguy cơ thải ghép, xét nghiệm HLA giúp hạn chế số lần phải ghép lại giác mạc, giúp bệnh nhân tránh được các rủi ro liên quan đến phẫu thuật nhiều lần, cũng như giảm các chi phí điều trị trong dài hạn.
• Giảm sử dụng thuốc ức chế miễn dịch: Xét nghiệm HLA có thể giúp giảm nguy cơ miễn dịch, từ đó giúp bệnh nhân giảm liều lượng và thời gian dùng thuốc ức chế miễn dịch sau phẫu thuật, giảm nguy cơ mắc các biến chứng do thuốc.

Hạn chế và nhước điểm của xét nghiệm HLA

• Tăng chi phí và thời gian chờ: Việc xét nghiệm và tìm nguồn giác mạc phù hợp về HLA làm tăng chi phí và có thể kéo dài thời gian chờ đợi, nhất là khi nguồn giác mạc hiến tặng hạn chế.
• Không phải lúc nào cũng cần thiết: Ở phần lớn các ca ghép giác mạc thông thường với nguy cơ miễn dịch thấp, xét nghiệm HLA không phải là yếu tố cần thiết và có thể làm quy trình ghép phức tạp hơn mà không mang lại lợi ích đáng kể.

Xét nghiệm HLA đóng vai trò quan trọng trong nhiều ca ghép tạng, nhưng với ghép giác mạc, nó chỉ thực sự cần thiết trong một số trường hợp đặc biệt có nguy cơ miễn dịch cao. Ở phần lớn các bệnh nhân, xét nghiệm HLA không bắt buộc, giúp quy trình ghép giác mạc trở nên đơn giản hơn và giảm thời gian chờ đợi. Tuy nhiên, với những bệnh nhân có nguy cơ cao hoặc đã có tiền sử thải ghép, xét nghiệm HLA có thể là một biện pháp hỗ trợ hữu ích, tăng khả năng thành công của phẫu thuật và giảm thiểu biến chứng. Việc xét nghiệm HLA trong ghép giác mạc nên được cân nhắc và quyết định dựa trên đánh giá y khoa của bác sĩ và tình trạng sức khỏe cụ thể của từng bệnh nhân.

Thông tin tham khảo:

• Phẫu thuật ghép giác mạc và những điều cần biết
• Viêm loét giác mạc – Nguyên nhân và cách điều trị
• Phẫu thuật ghép giác mạc và những điều cần biết

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Phó Giáo sư, Tiến sĩ, bác sĩ Hoàng Thị Minh Châu
Giám đốc Ngân hàng Mô, Bệnh viện Mắt Hà Nội 2